Terug naar de openingspagina


Onderzoek in het archief naar personeelsleden bij de Maatschappij van Weldadigheid 1818-1859



Personeel bij de Maatschappij van Weldadigheid werd meestal aangeduid als 'ambtenaren'. Regelmatig is de grens tussen ambtenaar en 'gewone koloniebewoner' vaag. Iemand kon een (lagere) functie bekleden en daarvoor ook betaald worden, maar toch niet tot de ambtenaren gerekend worden.
Bijvoorbeeld was in de Ommerschans de 'bakkersbaas' een personeelsfunctionaris, maar de 'bakkers' waren bedelaars die niet in de ambtenarenregisters voorkomen. In de bedelaarsregisters staat dan wel achter hun naam 'bakker'.

Gegevens uit de ambtenarenregisters zijn opgenomen in de database Maatschappij van Weldadigheid op www.alledrenten.nl. Of alle gegevens uit alle ambtenarenregisters daarin staan weet ik niet, want er zijn een héleboel hele en halve registers.

Tenzij anders vermeld horen de op deze pagina genoemde inventarisnummers (invnrs) bij het Archief van de Maatschappij van Weldadigheid, Drents Archief toegang 0186.



Ambtenarenregisters
De diverse registers overlappen elkaar. In de meesten staat ook de gezinssamenstelling, in sommige registers staat het loon vermeld. Allemaal zijn ze ingedeeld op werkplek, normaliter eerst het algemeen bureau in Frederiksoord, dan kolonie 1,2,3 en dan de Ommerschans en Veenhuizen (met steeds eerst binnen het gesticht en dan buiten het gesticht) en tenslotte de employés in Wateren. In later jaren komt de katoenspinnerij daar bij.
Heel af en toe staan er geen namen bij een functie, bijvoorbeeld de assistenten van de boekhouders in Veenhuizen worden slechts aangeduid als 'wezen'.
De registers in invnr 1007 zijn losse mapjes waar met potlood een nummer op staat. Dat zijn de enige registers waarin ook de werknemers worden vermeld van het bureau in Den Haag, wat regelmatig uit de kolonie afkomstige employées zijn.
Ik heb alle ambtenarenregisters en stukjes ambtenarenregister op datum achter elkaar gezet zodat iemand zo goed mogelijk gevolgd kan worden inclusief overplaatsingen. Naar de invnrs

Waarschuwing
Data in de bevolkingsregisters van de Maatschappij van Weldadigheid zijn alleen betrouwbaar voorzover zij spelen TIJDENS het koloniale verblijf. Gegevens van vóór de aankomst in de kolonie, bijvoorbeeld geboortedata, zijn vaak onjuist en moeten absoluut gecheckt met doop- of andere gegevens in de plaats van herkomst.


Verder over de bevolkingsregisters
- Voor wie weinig tijd heeft: er zijn twee 'grote' registers met alfabetische namenlijst, invnrs 997 en 998. Maar omdat men bij die laatste geprobeerd heeft de mutaties over 26 (!) jaren bij te houden is het nogal een rommeltje geworden. Zelfs de binnenkant van het achterblad is beschreven! Door de vele mutaties kon de indeling naar werkplek niet consequent volgehouden worden, waardoor de eerste twee folio's de laatste aanstellingen bevatten en achterin folio's met diversen zitten.
- Het kan wel zin hebben om alle registers tijdens iemands carrière in te zien, want soms staat er ineens extra informatie. Bijvoorbeeld 'schrijver belast met het bijhouden van de stamboeken' of iets dergelijks..


Aankomsten 1820-1827
'Nominatieve staten' van de aankomst in de kolonie van aangestelde personeelsleden, met vermelding van aankomstdatum, gezinssamenstelling en in welke betrekking zij aangesteld zijn. Aankomsten 1820-1821 invnr. 1343, aankomsten 1822-1827 invnr 1370. Niet volledig, soms werd de aankomst van een aangesteld personeelslid alleen gemeld in brieven van de directeur.


Aanstellingen 1823-1825
In de periode 1823-1825, toen het personeelsbestand spectaculair steeg door de bouw van de gestichten, staan de aanstellingen van personeel, plus promoties en functieveranderingen, in de twee designatieregisters 'Register van de onderscheidene plaatsingen in de Kolonien gedurende het jaar 1823' (tot 1 april 1824) en 'Designaties over 1824' (tot 1 april 1825) in invnr 1395.


Correspondentie over personeelsleden
Over aanstelling werd besloten door de permanente commissie. Brieven daarover zijn te vinden via de brievenboeken, waarbij verwezen zal worden naar of een sollicitatiebrief of een 'voordragt des Directeurs', oftewel een brief van de directeur waarin hij informatie geeft over de kandidaat.
Hetzelfde geldt voor verandering van functie, voor loonsverhoging (hoewel dat zelden voorkwam) en voor ontslag, daarover moet voorafgaand aan de beslissing (en mogelijk ook ná de beslissing als het personeelslid het er niet mee eens is) gecorrespondeerd zijn tussen de directeur in Frederiksoord en de permanente commissie in Den Haag, en mogelijk ook door het personeelslid zelf. Ook in de notulen van de pc moet hierover discussie te vinden zijn. Zie zoeken in de post


Borgstellingen
Ambtenaren die bij hun werk 'eene geldelijke verantwoording' hadden, zoals directeuren en winkeliers, moesten een borgsom storten bij de Maatschappij of moesten iemand vinden die borg voor hen wilde staan. Een register borgstellingen 1830 tot 1856 bevindt zich in invnr 1008.
Daarachter zitten brieven of notarisacten die op de borgstelling betrekking hebben, het blauwe potloodnummer op die stukken correspondeert met de registerinschrijving. Soms blijken daaruit relaties tussen mensen die eerder onbekend waren.
Sommige van de borgstellingen uit deze periode bevinden zich, samen met enkele borgstellingen uit latere jaren, in invnr 1002.


Jaarverslagen
Personeelsleden worden regelmatig genoemd in de jaarverslagen, meest onder het kopje 'Personeel der ambtenaren'. Daarnaast worden de desbetreffende employés in de jaarverslagen genoemd bij het overzicht van de geestelijke zorg en het koloniale onderwijs. Naar de invnrs


Alle mutaties 1833-1859
Alle mutaties uit de periode 1833-1859, ook van personeelsleden, worden per maand en per kolonie vermeld in de mutatie-registers. Dit kan geraadpleegd als het bevolkingsregister geen uitsluitsel geeft, maar het kan ook extra informatie geven. Bijvoorbeeld:
- Als iemand is ontslagen, kan in deze registers nagegaan of er op diezelfde datum ook anderen ontslagen of overgeplaatst zijn. Dat kan duiden of op een bezuinigingsronde met ontslagen of op een ontdekking van fraude.
- Als een ambtenaarszoon of -dochter is gedeserteerd, kan er worden nagegaan of op diezelfde datum ook iemand anders uit een of andere bewonerscategorie is gedeserteerd. Naar de invnrs



Voor de doorzetters
Eerder op deze pagina zijn al enkele tijdstippen genoemd rond welke het zinvol kan zijn de post door te nemen. Het kan ook op goed geluk. In de brievenboek kan bij ´afzender´ gekeken worden naar brieven van het personeelslid en kunnen de samenvattingen van de brieven van de directeur doorlopen worden op opmerkingen over het personeelslid, zie zoeken in de post.

Doornemen tuchtzaken
Behalve directeuren en adjunct-directeuren hadden ook lagere ambtenaren, als wijkmeesters, boekhouders en zaalopzieners, zitting in de tuchtcolleges van de kolonie waar ze werkten. Bovendien traden zij daar vaak op als aanbrenger van overtredingen of als getuigen.
- Voor ambtenaren die werkten in de vrije kolonien kunnen de desbetreffende tuchtraadszittingen doorlopen. Naar de invnrs
NB: Bij deze zittingsverslagen zijn gevoegd de voorbereidende processen-verbaal van de raden van toezicht van de drie vrije koloniën en die bevatten veel meer bijzondere informatie dan het zittingsverslag zelf.
- Voor ambtenaren in de gestichten kunnen de desbetreffende tuchtraadszittingen doorlopen. Naar de invnrs

De Star doornemen, 1819-1825
 In het maandblad De Star van de Maatschappij van Weldadigheid (kopieën aanwezig op het Drents Archief, maar ook op internet raadpleegbaar, zie daarover dit artikel) zijn twee plaatsen waar personeelsleden genoemd kunnen worden:
- In de rubriek 'Kolonie-berichten', elke maand achterin het nummer.
- In de jaarverslagen, die meestal in het augustus- of septembernummer van elk jaar gepubliceerd werden. In de tekst worden de kolonies doorlopen, waarbij af en toe personeelsleden genoemd worden als ze het heel goed doen, of als ze het heel slecht doen.


Personeelsleden volgen na 1859
- Personeelsleden die in de vrije koloniën werkten kunnen na 1859 worden gevolgd in de database Maatschappij van Weldadigheid op www.drenlias.nl.
Voor aanvullend onderzoek zijn er de 'stamboeken der ambtenaren' uit de periode 1860-1907. Naar de invnrs
Zie verder deel II van de inventaris van het archief van de Maatschappij van Weldadigheid, dat de periode 1859-1970 bestrijkt. Die inventaris is bereikbaar via www.drentsarchief.nl.
- Personeelsleden die in of rond de gestichten te Veenhuizen en Ommerschans werkten kunnen na 1859 worden gevolgd in het Archief van de Rijkswerkinrichtingen te Veenhuizen en Ommerschans, ook op het Drents Archief, toegang 0137.01.
Zo staan ambtenaren bij Veenhuizen II van 1859-1873 in toegang 0137.01 invnr 595, folio 1-32, en de daaropvolgende periode tot 1886 in toegang 0137.01 invnr 596. Overzichtsregisters van ambtenaren in dat archief zijn toegang 0137.01 invnrs 51-54. Zie verder de inventaris van de Rijkswerkinrichtingen, bereikbaar via www.drentsarchief.nl.

Terug naar de openingspagina