Oorspronkelijk was de Ommerschans, zoals de naam al aanduidt, een aarden verdedigingswerk in de buurt van Ommen. Op verzoek van de Maatschappij van Weldadigheid werd de Ommerschans met de omringende landerijen door de regering in vruchtgebruik overgedragen (K.B. van 14 augustus 1819). Er werd een verblijfsgebouw van 100 meter in het vierkant aangelegd. Op de landerijen rondom de schans werden 21 boerderijen gebouwd met elk 35 ha land. Naast landbouw en veeteelt diende fabrieksarbeid om de verpleegden bezig te houden. In de eerste decennia telde het gesticht c. 2000 zielen *  .

Later verminderde de bevolking, zodat er verschillende voorstellen werden gedaan om de schans op te heffen en de bevolking in Veenhuizen onder te brengen, maar dit stuitte op het bezwaar, dat Veenhuizen dan aanzienlijk uitgebreid zou moeten worden. Bovendien bestond het grootste gedeelte der verpleegden uit invaliden, die ongeschikt waren voor de zware veldarbeid te Veenhuizen. Bij de overname van het gesticht door de Nederlandse Staat in 1859 werd Ommerschans, evenals Veenhuizen, bestemd tot bedelaarsgesticht voor geheel Nederland (K.B. van 19 augustus 1859). De aanwezige veroordeelden wegens openbare dronkenschap werden naar Hoorn overgebracht. Per 31 december 1889 werd het gesticht gesloten; de verpleegden werden overgebracht naar Veenhuizen. Het gesticht werd overgedragen aan de Dienst der Domeinen, die voor die datum al een aantal boerderijen en landerijen openbaar had geveild. Tot een totale verkoop van alle gebouwen en landerijen zou het niet komen, want in 1892 werd besloten de schans te gebruiken om er een rijksopvoedingsgesticht voor jongens te bouwen *  .