Terug naar de openingspagina


Onderzoek in het archief naar veteranen bij de Maatschappij van Weldadigheid 1826-1859



Vanaf 1826 neemt de Maatschappij van Weldadigheid 'veteranen' over van de regering. Dat geschiedt op basis van een contract dat zich bevindt in zowel invnr 1587 als in invnr 1440. De meest opmerkelijke bepaling in dat contract is dat, terwijl de rest van de kolonie volledig 'drooggelegd' is, de veteranen recht hebben op enige jenever per week.

Veteranen behoeven niet per se oud te zijn, de term duidt alleen aan dat ze militair geweest zijn. In het allereerste begin worden ze in de administratie ook wel aangeduid als 'invalide militairen', maar die omschrijving is niet correct.
Ze worden gehuisvest in Veenhuizen, in de woningen aan de buitenkant van de gestichten tussen de arbeidershuisgezinnen, of in een van de arbeiderswoningen van de Ommerschans.
Sommigen doen hetzelfde als gewone kolonisten, dus landarbeid en spinnen, anderen werken als veldwachter of opzichter of een dergelijke functie. In dat laatste geval staan zij soms wel soms niet ook in de personeelsregisters.

Veteranen zijn niet opgenomen in de kolonistendatabase op www.alledrenten.nl. Er is kans dat ze wel in de schaduwregistratie van Norg voorkomen.

Tenzij anders vermeld horen de op deze pagina genoemde inventarisnummers (invnrs) bij het Archief van de Maatschappij van Weldadigheid, Drents Archief toegang 0186.


Bevolkingsregisters veteranen
Bij inschrijving krijgt het gezinshoofd een 'hoofdnummer'. Dat nummer behoudt hij zolang hij op de kolonie is. Na overlijden gaat het over op zijn weduwe. In alle stukken die over de veteraan of diens gezin gaan wordt dat hoofdnummer vermeld. Het staat in ieder geval in de bevolkingsregisters van veteranen. In tegenstelling tot andere bewonerscategoriën zijn die bevolkingsregisters er vanaf de eerste aankomst. Deze bevolkingsregisters staan sinds kort ook op internet (uitleg daarover staat bij de invnrs). Naar de invnrs

Waarschuwing
Data in de bevolkingsregisters van de Maatschappij van Weldadigheid zijn alleen betrouwbaar voorzover zij spelen TIJDENS het koloniale verblijf. Gegevens van vóór de aankomst in de kolonie, bijvoorbeeld geboortedata, zijn vaak onjuist en moeten absoluut gecheckt met doop- of andere gegevens in de plaats van herkomst.


Aankomsten 1826-1827
Van de aankomsten in 1826-1827 zijn 'nominatieve staten'. Op deze staten heten ze meestal geen 'veteranen', maar 'militaire invaliden'. Meestal arriveren ze in grote groepen, invnr 1370.


Vriend des Vaderlands 1827
In het maandblad van de Maatschappij Vriend des Vaderlands (1827-1842) staat in het nummer van maart 1827 heel veel informatie over de eerste aangekomen veteranen. Het blad is via internet in te zien, zie daarvoor dit artikel.


In de post
Maandelijks schrijft de verantwoordelijke voor de veteranen - de eerste jaren is dat kapitein Thonhäuser - een verslag over hun belevenissen. Dat bevindt zich bij de ingekomen post van de permanente commissie, tenzij die het zonder te kopiëren heeft doorgestuurd naar het ministerie van oorlog, waar het voor bedoeld is. Maar veel verslagen zijn er nog, zie verder bij zoeken in de post.


Informatie van de ex-commandanten
De regimentscommandanten van de veteranen hebben gegevens van hen aangeleverd. Hier kunnen goudmijntjes tussen zitten, want sommige commandanten zijn heel uitgebreid geweest en beschrijven de volledige voorgeschiedenis, inclusief legerplaatsen en veldslagen waaraan de veteraan heeft deelgenomen. Ook de lichamelijke gesteldheid wordt vaak benoemd en regelmatig zijn er signalementen. Van diverse veteranen zitten in deze map meerdere stukken met verschillende informatie, dus het is verstandig de hele map door te nemen, invnr 1011.


Eerste veldwachters Ommerschans
De allereerste veteranen die op de Ommerschans gingen dienen als veldwachters, staan op een lijstje in invnr 988.


Alle mutaties 1833-1859
Alle mutaties uit de periode 1833-1859, ook van veteranen, werden per maand en per kolonie vermeld in de mutatie-registers. Dit kan geraadpleegd als het bevolkingsregister geen uitsluitsel geeft, maar omdat alle bewonerscategoriën hier in staan kan het ook extra informatie leveren. Als bijvoorbeeld een veteranenzoon of -dochter gedeserteerd is, kan nagelopen of er op diezelfde datum ook iemand uit het bijbehorende gesticht gedeserteerd is, naar de invnrs.


Na 1859: Wil de laatste veteraan het licht uitdoen?
Toen de Staat in 1859 de gestichten te Veenhuizen en de Ommerschans overnam, kwam er ook een einde aan de regeling met betrekking tot het opnemen van veteranen. Ze hoefden echter niet op stel en sprong weg. Een aantal, met name weduwen van veteranen, bleven nog vele jaren. Ze zijn te volgen via het archief van de Rijkswerkinrichtingen te Veenhuizen en Ommerschans, ook bij het Drents Archief, toegang 0137.01.
Tot nu toe kwam ik daar tegen:
- Toegang 0137.01 invnr 655 is een bevolkingsregister van Veenhuizen II dat loopt tot 1886 met diverse categorieën, waaronder resterende veteranen.
- Toegang 0137.01 invnr 654 is een bevolkingsregister van Veenhuizen III dat loopt tot 1884 met diverse categorieën, waaronder resterende veteranen. Voorin zitten alfabetische namenlijsten, ook van de militaire huisgezinnen. De meesten zijn dan wel verdwenen.
- Toegang 0137.01 invnr 596 is een bevolkingsregister van Veenhuizen III dat loopt tot 1886 met diverse categorieën, waaronder de allerlaatste veteranen.
Misschien staan ze op nog meer plaatsen, maar die heb ik nog niet gevonden, zie verder de inventaris van dit archief, naar de inventaris.

Terug naar de openingspagina