Terug naar de openingspagina
Onderzoek in het archief naar hoevenaars bij de
Maatschappij van Weldadigheid 1822-1859
Een vrije kolonistengezin of een arbeidershuisgezin (en soms een
wees
of een ingedeelde) kon worden
bevorderd tot hoevenaar. De eerste periode zijn de woorden
'hoevenaar'
en 'vrijboer' synoniemen, ze komen in het archief ook wel voor als
'bouwboer' en een enkele keer als 'landbouwer'.
Hoevenaars bewonen een grote boerderij op de gronden rond een van de
gestichten. Hun grond wordt mede bebouwd door de bewoners van die
gestichten (wezen, bedelaars, arbeidershuisgezinnen, veteranen).
De
eerste hoevenaar krijgt in de zomer van 1822 een boerderij bij de
Ommerschans, december 1823 vestigen zich de eerste hoevenaars op de
landen rond de
gestichten te Veenhuizen.
NB: Vanaf 1830 zijn er in de vrije koloniën Frederiksoord,
Wilhelminaoord en Willemsoord ook kolonisten die als vrijboeren
bekend
staan. Hun gegevens staan niet hier, maar tussen die van de andere
vrije kolonisten bij de bewonerscategorie vrije kolonisten.
Alle op deze pagina genoemde
inventarisnummers (invnrs) horen bij het Archief van de Maatschappij
van
Weldadigheid, Drents Archief toegang 0186.
Bevolkingsregisters hoevenaars
Bevolkingsregisters van hoevenaars zijn vanaf het allereerste begin
bewaard gebleven, die van de Ommerschans zelfs in overlappende
stamboeken, naar
de invnrs
Waarschuwing
Data in de bevolkingsregisters van de Maatschappij van Weldadigheid
zijn alleen betrouwbaar voorzover zij spelen TIJDENS het koloniale
verblijf. Gegevens van vóór de aankomst in de kolonie,
bijvoorbeeld
geboortedata, zijn vaak onjuist en moeten absoluut gecheckt met
doop-
of andere gegevens in de plaats van herkomst.
Terugzoeken naar de periode vóór het hoevenaarschap
Bij
de vroegste vermelding van een hoevenaar staat in de laatste kolom
iets
als 'overgenomen
uit ....'.
- Als daar
staat kol1, kol2 of kol3, moet voor hun voorgeschiedenis gekeken
worden
bij
vrije kolonisten.
- Als daar staat 'V' of 'Veenh' plus een woningnummer,
waren zij voorheen arbeidershuisgezinnen.
- Als daar staat 'W' of 'Wateren' was de hoevenaar voorheen
kwekeling
te Wateren.
- Als er bij 'overgenomen uit Veenhuizen' géén
woningnummer staat, is het ook mogelijk dat zij voorheen hoevenaar
te
Veenhuizen waren.
.
Verder zoeken ná het hoevenaarsschap
Iets soortgelijks geldt voor de laatste vermelding als hoevenaar.
Als
zij niet met ontslag van de kolonie vertrekken, staat er in de
laatste
kolom iets als 'overgegaan naar...'. Op dezelfde manier als
hierboven
beschreven, kan hun verdere geschiedenis dan gevolgd bij de vrije
kolonisten of bij de arbeidershuisgezinnen of bij de hoevenaars
bij een ander gesticht.
Correspondentie over hoevenaars
Bevordering tot hoevenaar geschiedde normaliter op voordracht van de
kolonie-directeur in een brief aan de permanente commissie, vaak met
de
redenen waarom hij hem als hoevenaar geschikt vindt.
Daarover zal in de vergadering van de pc ook gepraat zijn.
De directeur zal het aan de pc melden als de hoevenaar in zijn
nieuwe
functie geïnstalleerd is en zal tussentijds
informatie geven over zijn oogstresultaten en werkzaamheden.
Als iemand het hoevenaarschap ontnomen werd, zal daar ook een brief
van
de directeur en beraad van de pc aan voorafgegaan zijn.
Op zulke brieven valt tussen de post te zoeken, zie zoeken
in de post
Oogsten 1826-1828
Van sommige vrijboeren die van 1826-1828 op hoeves rond Veenhuizen
woonden, zijn oogstgegevens over die jaren, invnr 1592.
Tractement vanaf ± 1850
In sommige latere registers met personeelsleden staan de hoevenaars,
zonder naam maar als 'bouwboeren', op de personeelslijst van de plek
waar ze gevestigd zijn, met vermelding van hun tractement per jaar
en
per week, invnr 1007, de laatste mapjes.
Alle mutaties 1833-1859
Alle mutaties uit de
periode 1833-1859, ook van hoevenaars, worden per maand en per
kolonie
vermeld in de
mutatie-registers. Dit kan geraadpleegd als het bevolkingsregister
geen
uitsluitsel geeft, maar omdat alle bewonerscategoriën hier in
staan kan het ook extra informatie leveren. Als bijvoorbeeld een
hoevenaarszoon of -dochter gedeserteerd is, kan nagelopen of er op
diezelfde datum ook iemand uit het bijbehorende gesticht
gedeserteerd
is, naar de
invnrs.
Voor de doorzetters
Ook hoevenaars konden moeten verschijnen voor de tuchtraad van het
gesticht
in wier nabijheid ze gevestigd waren, naar de invnrs
De Star doornemen, 1819-1825
In het maandblad De Star van de Maatschappij van Weldadigheid
(kopiën aanwezig op het Drents Archief, maar ook op internet in te
zien, zie
daarvoor dit artikel) zijn twee
plaatsen waar hoevenaars genoemd kunnen worden:
- In de rubriek 'Kolonie-berichten', elke maand achterin het nummer.
- In de jaarverslagen, die meestal in het augustus- of
septembernummer
van elk jaar
gepubliceerd werden.
De post doornemen
Eerder op deze pagina zijn al enkele tijdstippen genoemd rond welke
het
zinvol kan zijn de post door te nemen. Het kan ook op goed geluk. In
de
brievenboek kan bij ´afzender´ gekeken worden naar brieven
van de hoevenaar en de
samenvattingen van de brieven van de directeur en van de instantie
of
subcommissie die de hoevenaar oorspronkelijk geplaatst heeft kunnen
doorlopen worden op opmerkingen over de hoevenaar, zie zoeken in de post.
Hoevenaars volgen na 1859
Van de hoevenaars die waren gevestigd rond Veenhuizen of de
Ommerschans kwam een deel naar de vrije koloniën toen de staat in
1859 de gestichten overnam van de Maatschappij van Weldadigheid. Ze
staan daarna weer in de kolonistendatabase op www.alledrenten.nl. Voor verder
onderzoek in het archief
kan geraadpleegd de inventaris deel II, Archief van de
Maatschappij van Weldadigheid 1859-1970. Die inventaris is
bereikbaar
via www.drentsarchief.nl
Een deel van de hoevenaars rond Veenhuizen en de Ommerschans kon
daar
blijven. Zij kunnen worden gevolgd in het Archief van de
Rijkswerkinrichtingen te Veenhuizen en Ommerschans, toegang 0137.01.
Zo staan hoevenaars bij Veenhuizen 2 van 1859-1873 in toegang
0137.01
invnr 595, en de daaropvolgende periode tot 1886 in toegang 0137.01
invnr 596.
Let op: Hier en elders in het archief van de Rijkswerkinrichtinen
staan
zij steeds bij de ambtenaren.
Zie verder de inventaris van de Rijkswerkinrichtingen, bereikbaar
via
www.drentsarchief.nl